احساس گناه، شرم، و اشمئزاز: گفتاری درباره نقش عواطف منفی در تربیت اخلاقی و دینی

در این گفتار درباره سه عاطفه منفی (احساس گناه، شرم، و اشمئزاز) و نقشی که در تربیت اخلاقی و دینی ایفا می کند، بحث شده است. استدلال من این است که احساس گناه با ملاحظاتی می تواند نقش سازنده در تربیت اخلاقی و دینی داشته باشد، اما درباره سودمندی و سازندگی نظامهای تربیت اخلاقی و دینی مبتنی بر شرم تردیدهای جدّی است و بهتر آن است که از چنان نظامهای فاصله گرفت. احساس اشمئزاز اما عاطفه ای یکسره نامعقول است و از ورود آن به نظامهای تربیت اخلاقی و دینی باید بجدّ جلوگیری کرد. برای مثال، مفهوم دینی «نجاست» که عمیقا با احساس اشمئزاز درآمیخته است، خصوصا وقتی که به قلمرو باورها درمی آید و بر انسانها اطلاق می شود، مفهومی عمیقا مخرّب و غیراخلاقی است، و نظام حقوقی و اخلاقی دینی باید قاطعانه از آن مفهوم پیراسته شود. (این سخنرانی در تاریخ ۲۹ جون ۲۰۱۷ در مؤسسه فرهنگی ابن سینا- ارواین ایراد شده است.)